Fantastyczne Zwierzęta: Zbrodnie Grindelwalda – recenzja zbrodni dokonanej na uniwersum Harry’ego Pottera

W niedawno udzielonym dla Movies Room wywiadzie Maciej Stuhr, omawiając różnice między kinem artystycznym a komercyjnym, zaznaczył, że wyższość kina gatunkowego przejawia się chociażby w tym, iż nie wystarczy posiadać artystycznej duszy i nietuzinkowych koncepcji, ale też po prostu trzeba wiedzieć, jak bawić się kinematograficznymi klockami tak, by widz wyszedł z sali kinowej z poczuciem spełnienia. W niniejszych słowach – poza kurtuazyjną naiwnością ich autora – ujawnia się pewna niezbywalna, ale i banalna prawda dotycząca kryterium przyznawania odznaki filmowej jakości – dobre kino to bowiem kino sprawnie zrealizowane lub przynajmniej wyjaśniające swą niesprawność względami obranej konwencji. I choć jest to truizm, którego wypowiadanie na głos śmieszyło już wynalazców kinematografu, a co dopiero – jak mogłoby się zdawać – wszystkich ich następców, to Fantastyczne Zwierzęta: Zbrodnie Grindelwalda udowadniają, jak bardzo niepojętnymi uczniami są niektórzy współcześni filmowcy.

David Yates, wybraniec J.K. Rowling, w swoim kolejnym czarodziejskim filmie czyni bowiem dokładnie to, co decydowało o miernocie zarówno pierwszej części Fantastycznych Zwierząt, jak i czterech ostatnich sagi o Harrym Potterze – pozostawia strukturę swego dzieła samopas, nie dbając przy tym o zachowanie homogenicznego tempa, logicznego następstwa zdarzeń, czy (o zgrozo) konsekwencji w metodzie realizacyjnej. I o ile pierwsze dwa grzechy wynikają wprost z coraz szerszej kontroli roztaczanej przez brytyjską pisarkę nad władzą sądzenia reżysera, o tyle ten ostatni świadczy już o kompletnym niedostosowaniu Yatesa do wymogów stawianych przez współczesną reżyserię filmową.

Zbrodnie Grindelwalda trudno wszak nazwać pełnoprawnym filmem w obliczu jego poszatkowanej i niezintegrowanej ze specyfiką języka filmu konstrukcji. Wiele ze scen sprawia tu wrażenie żywcem wyjętych z opowieści Rowling, co bynajmniej nie uodparnia zawartości ujęć na działanie montażu czy najzwyklejszej zmiany planów. W pewnych momentach doświadczamy nawet czegoś w rodzaju niesławnej „skakanki”, znanej z chociażby Mrocznego Widma George’a Lucasa i polegającej na absolutnej losowości występowania i wprowadzania lokacji oraz postaci. Różnica między Zbrodniami Grindelwalda a Mrocznym Widmem jest jednak taka, że o ile ojciec Gwiezdnych Wojen potrafił objaśnić totalny chaos w komunikacji między widzem a akcją potrzebami swej narracji i jej podporządkowaniu dość arbitralnie ustanowionym (ale jednak ustanowionym) punktom zwrotnym w dramaturgii, tak Yates zdaje się błądzić całkowicie po omacku, nie znając przy tym celu w stawianiu kolejnych akcentów na drodze ku „wielkiemu” finałowi. Mówiąc inaczej: Lucas wiedział, kiedy przełamać marazm swych quasipolitycznych smętów mięsistą sekwencją gwiezdnych potyczek, natomiast Yates nawet w potencjalnie wielkich chwilach zachowuje się jakby poszukiwał pęsety w walizce Scamandera.

Fot. Warner Bros.

Ten brak jakiejkolwiek gradacji tempa wzmagany jest również przez amatorszczyznę przy wdrażaniu narracji równoległej, przy której najmniej przebojowe filmy nieme uchodziłyby za dzieła niezwykle wdzięczne i komunikatywne. W Zbrodniach Grindelwalda śledzimy pięć, a momentami nawet sześć, oddzielnych i mniej lub bardziej przenikających się wątków, z których przynajmniej połowa nie wnosi kompletnie nic do historii i wieńczącej cały ten spektakl realizatorskiej żenady puenty. Co jednak najzabawniejsze to fakt, że wśród nich znajduje się historia oficjalnego bohatera sagi, czyli Newta Scamandera. Tak jak i w pierwszej części, jego faktyczna obecność i wkład w rozwój wydarzeń ogranicza się do łapania coraz to bardziej egzotycznych stworzeń, które w krytycznych sytuacjach pomagają protagonistom wykaraskać się z problemów. Zagrany pod młodszą publikę wykazuje więc coraz więcej podobieństw do przekomicznego (czytać należy z ironią) Jacoba Kowalskiego, dla którego to reżyser znajduje coraz mniej produktywnego (ponownie ironia) czasu ekranowego. Jeśli tak dalej pójdzie, a wszystko na to wskazuje, to nieopieszałość Yatesa i brak autokrytycyzmu ze strony Rowling doprowadzi do przemianowania serii na wieloetapowe oczekiwanie pojedynku Grindelwalda z Dumbledorem. Gdy natomiast ten nie podoła, to produkcję filmowych Fantastycznych Zwierząt można będzie uznać za najgorzej zainwestowane miliony w historii Hollywood.

Zgniłą wisienkę na tym i tak zepsutym torcie stanowią całkowicie niezrozumiałe decyzje operatorskie, o czym najlepiej poświadczy następujący przykład: w pierwszych kilku scenach obserwujemy Newta rozmawiającego z Letą Lestrange i swoim bratem Tezeuszem. W normalnych okolicznościach reżyser postanowiłby ująć zniuansowanie tej konwersacji w planie półpełnym lub – jeśli zależałoby mu na uchwyceniu subtelnych gestów – w zbliżeniach na twarze. W tym przypadku jednak zbliżenia, jakie ostatecznie wykorzystano, nie przypominają niczego, co moglibyśmy nazwać filmową rozmową między postaciami – kamera wykonuje niewytłumaczalne pląsy, wychwytując twarze postaci jedynie do wysokości ich czół, co sprawia wrażenie, jakby ktoś niespecjalnie błyskotliwy zapomniał przestawić powiększenia okularu kamery. To dość awangardowe jak na warunki kina komercyjnego rozwiązanie mogłoby jeszcze stanowić o jakości filmu, gdyby nie fakt, że jest to wyizolowany przypadek, nie znajdujący swego potwierdzenia w dalszej części metrażu. I to nawet wówczas, gdy Yates ni stąd ni zowąd decyduje się użyć ręcznej kamery…

Fot. Warner Bros.

Jedyne co Zbrodnie Grindelwalda mają na swoją obronę to magia świata J.K. Rowling, której nawet sama J.K. Rowling nie jest już w stanie kontrolować. Może pozbyć się filmowości swoich adaptacji, może dostarczyć nawet najbardziej karykaturalne przedstawienie swoich historii, ale nigdy nie wyssie z nich czaru, jakimi przed laty obdarzyła perypetie wszystkich swoich bohaterów. Marne to pocieszenie w sytuacji, gdy ponownie najlepszą częścią seansu jest muzyczny motyw przewodni Johna Williamsa, ale lepszy jest pozór pocieszenia niż tego pocieszenia brak. Co do Yatesa natomiast… Wystarczyłoby posłuchać uwag Macieja Stuhra – na pewno by nie zaszkodziły.

Ilustracja wprowadzenia: Warner Bros.